Fatih Döneminin Güçlü Veziri Mahmud Paşa Kimdir?

Ekranların sevilen yüzü Gürkan Uygun'un, "Mehmed: Fetihler Sultanı" dizisine Mahmud Paşa rolüyle katılması, tarih ve dizi tutkunlarını heyecanlandırdı. Sezon finali bölümünde izleyici karşısına çıkacak olan Uygun'un bu kararı, Mahmud Paşa'nın tarihteki yeri ve Fatih Sultan Mehmed dönemindeki başarılarını yeniden gündeme getirdi. Peki, Osmanlı'nın bu önemli devlet adamı kimdi ve Fatih'in fetihlerinde nasıl bir rol oynadı? İşte merak edilenler...

Mahmud Paşa'nın Gizemli Kökenleri ve Yükselişi

Veli Mahmud Paşa (veya Adnî Mahmud Paşa), 1420 yılında doğmuş ve 17 Ağustos 1474'te hayatını kaybetmiş, II. Mehmed (Fatih Sultan Mehmed) döneminde iki kez sadrazamlık (1455-1466 ve 1472-1474) yapmış önemli bir Osmanlı devlet adamıdır. Osmanlı tarihinde sadrazamlığa yükselen ilk yeniçeri kökenli devlet adamı olmasıyla da dikkat çeker.

Etnik kökeni hakkında farklı görüşler bulunsa da, Sırp veya Hırvat asıllı olduğu yönünde güçlü iddialar vardır. Bazı kronikler onu Sırp, bazıları Hırvat olarak belirtir. Trabzon Rum İmparatoru David'in başmabeyincisi Georgios Amiroutzes ile teyze çocukları olduğu da kaynaklarda geçer. Kendine ait bir tuğrada ise ismi "Mahmûd İbn Abdülhayy" şeklinde yazılıdır.

Büyük ihtimalle bugünkü Kosova'nın batısında yer alan Nobırda (Novo Brdo) kasabasında doğmuştur. Henüz çocuk yaşta Osmanlılar tarafından esir alındığı ve Edirne'ye getirildiği düşünülür. Burada İslam eğitimi almış, çalışkanlığı ve zekası sayesinde saray enderun mektebine kabul edilmiştir. Söylentilere göre Enderun'da Sultan II. Mehmed'in hizmetine girmiştir.

Eğitimini tamamladıktan sonra yeniçeri subayı olarak askeri alanda yükselmiş, Ocak ağalığı rütbesine ulaşmıştır. 1453 İstanbul'un fethi sırasında Anadolu Beylerbeyi İshak Paşa komutasında önemli bir görev üstlenerek Edirnekapı'dan Yedikule'ye uzanan hatta kuşatmaya katılmış ve büyük yararlılıklar göstermiştir. Bu başarısı sayesinde 1454'te Rumeli Beylerbeyi olmuştur. İlk sadrazamlığı süresince bu görevini de aynı anda yürütmeye devam etmiştir.

Fatih'in Sağ Kolu: Sadrazamlık Dönemleri ve Fetihlerdeki Rolü

Mahmud Paşa'nın sadrazamlığa yükselişi konusunda tarihçiler arasında iki farklı görüş bulunur: Bazı tarihçiler, Fatih'in 1453'te Çandarlı Halil Paşa'yı idam ettikten sonra hemen Mahmud Paşa'yı atadığını söylerken, diğerleri 1456'da Belgrad kuşatmasındaki başarısızlık sonrası Zağanos Mehmed Paşa'nın yerine göreve geldiğini belirtirler. Hangi tarih olursa olsun, Mahmud Paşa, Fatih Sultan Mehmed'in Balkan ve Anadolu'daki fetih stratejilerinin en önemli uygulayıcılarından biri olmuştur.

• Balkan Fetihleri: Sadrazamlığı döneminde Sırbistan, Mora, Bosna ve Hersek'in Osmanlı topraklarına katılması için büyük çaba harcadı. 1458'de Sırbistan Seferi'ne çıkarak Resav, Kuruca, Ostrovica, Durnik ve Güvercinlik kalelerini ele geçirdi; Sırp Despotluğu'nu tamamen işgal etti. 1460'ta Fatih'le birlikte İkinci Mora Seferi'ne katılarak despotluğun başkenti Mistra'nın fethinde önemli rol oynadı. 1463'te ise yine Fatih'le birlikte Bosna Seferi'ne çıkarak son Bosna Kralı'nın idamıyla Bosna'nın Osmanlı Beylerbeyliği'ne katılmasını sağladı.
• Anadolu ve Deniz Seferleri: Karadeniz'deki eski Bizans ve Ceneviz deniz koloni kalıntılarına karşı düzenlenen seferlerde Fatih'e eşlik etti. 1459'da Amasra, 1461'de Sinop ve Trabzon'un fethini gerçekleştirerek 1204'ten beri hüküm süren Trabzon Rum Devleti'ni ortadan kaldırdı. 1462'de Eflak Voyvodası Kazıklı Voyvoda III. Vlad'a karşı sefere çıktı. Aynı yıl 100 gemilik Osmanlı filosuyla Midilli adasının fethi için sefere gönderildi ve 27 günlük kuşatmanın ardından adayı fethederek Dük'ü esir aldı.
• İkinci Sadrazamlık ve Otlukbeli: İlk sadrazamlığı, Karamanlı göçmenlerinin İstanbul'a yerleştirilmesi sırasında rüşvet aldığı iddiaları nedeniyle sona erse de, Kaptan-ı Deryalık göreviyle yeniden yükseldi. Özellikle Eğriboz kuşatmasında donanma ve kendi birlikleriyle gösterdiği yararlılıklar sayesinde 1472'de ikinci kez sadrazamlığa getirildi. Bu dönemde, Otlukbeli Muharebesi'nde Uzun Hasan'a karşı kazanılan kritik zaferde büyük rol oynayan isimlerden biri oldu.

Dramatik Son ve Mirası

İkinci sadrazamlığı döneminde halk tarafından sevilmesine rağmen, II. Mehmed'le ilişkileri gerginleşti. Şehzade Mustafa ve saraydaki diğer devlet adamlarıyla yaşadığı çekişmeler sonucunda 17 Ağustos 1474'te II. Mehmed tarafından idam ettirildi. İdam nedeni tam olarak bilinmese de, Şehzade Mustafa'nın ölümüyle ilişkilendirilen çeşitli rivayetler bulunur. Bazı kaynaklar, Mahmud Paşa'nın Mustafa'nın ölümünden sorumlu tutulduğunu, bazıları ise rakiplerinin karalamaları sonucu gözden düştüğünü iddia eder.

Mahmud Paşa, sadece bir komutan ve devlet adamı değil, aynı zamanda büyük bir imar faaliyetleri de yürüten bir hayırseverdi. İstanbul'un imarında önemli rol oynayarak kendi adını taşıyan Mahmutpaşa Camii'ni ve günümüzde de popülerliğini koruyan Mahmutpaşa Çarşısı'nı inşa ettirmiştir. Medrese ve imaretler de yaptırarak bu eserlerin gelirlerini hayır işlerine vakfetmiştir. Ankara'da bulunan ve günümüzde Anadolu Medeniyetleri Müzesi olarak hizmet veren Mahmud Paşa Bedesteni de onun eseridir.